20. yy’ın büyük psikanalistlerinden biri olan Jacques Lacan kuramını oluştururken farklı disiplinlerden yararlandığı gibi kuramıyla başta felsefe ve sosyoloji olmak üzere sosyal bilimleri etkilemiştir. Bu etki günümüzde de devam etmektedir. Fakat bu etki her ne kadar Lacan’ın öğretisinden kaynaklansa da biz Lacan’ı Türkiye’de ancak başkalarının dolayımıyla öğrenebiliyoruz. Zira Lacan yok denecek kadar az yazılı eser bırakmış, öğretisini yaptığı seminerler sayesinde dünyaya duyurmuştur.
Ülkemizde Lacancı psikanalize dair kavramlar her ne kadar Zizek’in popülerleştirmesi sayesinde duyurulmuş olsa da Zizek’in metinleri Lacancı psikanalizin kavramlarını öğrenmek için yeterli adreslerdir diyemeyiz. Bu nedenle Lacancı psikanalize girişe dair Türkçe’deki temel yapıtların tanıtımını yapmak istiyorum
Söz konusu temel eserler sayesinde ortak bir dil geliştirilebileceğini, kavramların doğru şekilde ve sınırları dahilinde kullanılabilir. Ayrıca bu çeviri eserlerinde benim Lacancı psikanaliz öğreniminde önem teşkil ettiklerini düşünmekteyim. Ve ilk tanıtacağım eser de bu kavramları açıklayıcı nitelik taşıyan, Türkiye’de 2011 yılın yayımlanmış Lacan Sözlüğü’dür.
Jean – Pierre Clero’nun yazdığı sözlük Özge Soysal tarafından Türkçe’ye kazandırılmıştır.
Sözlük felsefenin artık psikanalizi yok sayarak yol alamayacağının ve Lacancı psikanaliz için de felsefenin önemini göz önüne alınarak oluşturulmuştur. Bu durumu imkanlı hale getirense yazarın bir psikanalist değil felsefeci olmasıdır.
Yazar, her ne kadar Lacan bazen felsefeye karşı konuşmuşsa da çoğunlukla belirtildiği gibi, hiçbir zaman felsefe olmaksızın konuşmamıştır.(2) Ayrıca eserin en büyük farkı ele aldığı kavramları Lacan’ın ağzından (seminerlerinden) anlatmakla beraber söz konusu kavramı oluştururken Lacan’ın yararlandığı kaynakları ve etkilendiği kişileri de bize gösterir. Bu nedenle Lacan Sözlüğüne Lacan’la yeni tanışmış olanlar için okunabilecek temel kitaplardan biridir. Aynı zamanda diğer Lacanci psikanalizle ilgili kitapları okunmasında da yardımı olabilecek bir kitaptır.
Benim Öğrettiklerim
Lacan’ın üç konferansından oluşan ve Jacques – Alain Miller’in kitaplaştırdığı Benim Öğrettiklerim’i Türkçeye kazandıran Murat Erşen’dir. Lacan her konuşmasında olduğu gibi temel sorular üzerinden yeni açılımları mümkün kılar.
Yine de Türkçedeki temel eserlerden biri olmasını sağlayan kitabı oluşturan konferansların verildiği dönemdeki psikanalize dair tartışmalara Lacan tarafından getirilen yorumdur. Bugün de bu tartışmaların sürmesi Lacan’ın konferanslarında ele aldığı konuları ne kadar özenle seçtiğini gösterir.
Bu tartışmalarda ve klinikte kavramların iyi kullanılamaması Lacan’a söz hakkı tanıyan temel nedendir.(3)
Bu noktadan sonra Lacan öğretisinin yerini, bilinçdışının ne olduğunu, psikanalizin bir bilim olup olmadığını ve öğretiminin ereği gibi çok temel konuları tartışmaya açar. Bunu yaparken de dili bu tartışmalardan ayırmaz. Ayrıca Benim Öğrettiklerim kitabıyla ilgili bilmemiz gereken kitabın uzmanlar için yazıldığıdır.
Bununla ilgili olarak da Lacan öğretisinin ereğinin: özne çapında olan psikanalistler yetiştirmek olduğunu ifade eder.(4)
J.D Nasio’nun İki Kitabı
Şimdi tanıtacağım iki kitap J.D Nasio’nun birbirini tamamlayan iki eseridir. Bu eserler: “Jacques Lacan’ın Kuramı Üzerine Beş Ders” ve “Psikanalizin Yedi Temel Kavramı” dır. İki kitap da sadece uzmanlara yönelik değil, psikanalize meraklı okurlara da hitap etmektedir (5). Kitaplar Nasio’nun da belirttiği gibi Nasio’nun kendi Lacancı bakış açısını yansıtmaktadır.(6)
Jacques Lacan’ın Kuramı Üzerine Beş Ders kitabında bilinçdışının yapısından ve zevkin olmadığını bize aktarır.Bu iki ilkenin psikanaliz kuramını ayakta tutan temel direkler olduğunu ifade eder. Ayrıca bu iki ilkenin psikanalist etiği kurduğunu belirtir.(7) Kitabın sonraki bölümleri de bu iki ilkeye dönüş yapmadan cevaplanamayacak sorularla ilerlemektedir. Ayrıca Nasio’nun yaşantıladığı bazı klinik deneyimlerden kitapta bahsetmesi kavramların kullanımının anlaşılması açısından önemlidir.
Her iki kitabında da Nasio yalın bir dille doğrudan okuyucuya hitap eder. Kaynak olarak da hem Freud’un hem de Lacan’ın kavramlara yönelik anlayışını kullanır. Özellikle de Psikanalizin Yedi Temel Kavramı kitabında Lacan’ın Freud’dan ayrıldığı yerleri gösterir.
Bu kitabın bir farkı da Türkçe önsöz yerine Nasio ile yapılan etkileyici röportajdır. Röportajda çeviriye dair sorulardan Türkiye’deki psikanalizin durumu gibi sorulara Nasio’nun verdiği aydınlatıcı cevapları görebiliyoruz.
Nasio’nun bu iki kitabı her ne kadar okuması zaman zaman zorlaşan eserler olsalar da Lacan Sözlüğü yardımıyla daha okunabilir hale gelen temel eserlerdir.
Postmodernite ve Öznellik Kolokyumu
21 Kasım 2014’de Kültür Üniversitesi’nde gerçekleştirilen Postmodernite ve Öznellik kolokyumundan, ama daha çok kolokyumdaki ilk konuşmacı olan Charles Melman’ın “Neden hala bir özne olmalı” adlı konuşmasından bahsedeceğim.
İlk konulmacıyı seçmemin nedeni diğer konuşmaların bu ilk konuşmaya bağlandığını düşünmemdir. Uluslararası Lacancı Psikanaliz Derneğinin kurucularından olan Charles Melman özneyi merkeze alan konuşmasında öznelliğin tarihsel değişimiyle beraber toplumun öznesiz hale geldiğini bize anlattı. Bununla beraber günümüzde insanların “Normalleştirilmesi” gerektiğini dayatan Neoliberal mantıktan bahsedildi ve bu durum kapitalist söylemle ilişkilendirildi. Daha sonra da dilin insanı kastrasyona tabi tutma işlevinden, bu nedenle de konuşan öznenin hiçbir zaman kendini gerçekleştiremeyeceği belirtildi. Fakat günümüz toplumunun bu söylemi dışladığını yani artık mutsuzluğun nedeninin tanrılar değil insanın kendisi olduğu ifade edildi. Bu durumda imkansız olan kendini gerçekleştirmenin artık “birey”’in görevi olduğu. Ve bu durumda başarısız olmaya mahkum olan öznenin şikayetlerini iletebileceği bir muhatabın bulunmadığına değinildi.
Kaynakça
- Z.Özen, “Lacan Sözlüğü”, 2012, Radikal Kitap, http://www.aktuelpsikoloji.com/lacan-sozlugu-jean-pierre-clero-9732h.htm
Lacan Sözlüğü Arka Kapak Yazısı - J.A. Miller, Benim Öğrettiklerim, 2005, Monokl, syf:19
- J.A. Miller, Benim Öğrettiklerim, 2005, Monokl, syf:62
- J.D Nasio, Jacques Lacan’ın Kuramı Üzerine Beş Ders Arka Kapak Yazısı
- J.D Nasio, “Birinci Ders”,Jacques Lacan’ın Kuramı Üzerine Beş Ders, syf:7
- J.D Nasio, “Birinci Ders”,Jacques Lacan’ın Kuramı Üzerine Beş Ders, syf:13